W jakiej formie można złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku? – tak brzmiało pytanie Pani Karoliny, która skorzystała z porady prawnej w naszej kancelarii. Okazało się, że nasza Klientka obawiała się, iż spadek, który miałaby odziedziczyć po ojcu, wiąże się jedynie z ogromnymi długami.
W pierwszej kolejności wskazać należy, iż skuteczność oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku uzależniona jest od tego czy zostanie ono złożone w terminie wynikającym z art. 1015 § 1 kodeksu cywilnego, czyli w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania oraz od zachowania przewidzianej formy.
Wymóg specjalnej formy uzasadniony jest w tym przypadku konsekwencjami prawnymi przyjęcia spadku (w szczególności wprost) albo odrzucenia spadku w kontekście określenia sytuacji prawnej spadkobierców i zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności obrotu prawnego.
Zgodnie z art. 1018 § 3 kodeksu cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.
Ustawodawca dopuszcza zatem dwie formy, w których spadkobierca może złożyć swoje oświadczenie o odrzuceniu spadku. Podkreślenia przy tym wymaga, że obie formy złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku są równorzędne pod względem skutków prawnych.
Spadkobierca może złożyć oświadczenie w sądzie rejonowym właściwym dla swojego miejsca zamieszkania lub pobytu, jak również przed każdym notariuszem. Zarówno sąd, jak i notariusz mają obowiązek przesłać niezwłocznie takie oświadczenia, wraz z załącznikami, do sądu spadku, czyli sądu rejonowego wyłącznie właściwego miejscowo w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, ustalonego według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Dodatkowo oświadczenie takie można złożyć także w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.
Jeżeli oświadczenie będzie składane ustnie to wówczas sporządza się z takiego oświadczenia protokół. Natomiast decydując się na formę pisemną, pamiętać należy, że wymagana jest w takim przypadku szczególna forma, gdyż podpis osoby składającej oświadczenie musi zostać urzędowo poświadczony. Chodzi przy tym o potwierdzenie, że oświadczenie zostało złożone i podpisane przez daną osobę, w ten sposób zapewnia się, że oświadczenia pochodzi rzeczywiście od danej osoby. Na takim dokumencie zawierającym oświadczenie spadkobiercy i jego podpis umieszcza się następnie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu wskazanej osoby.
Podpis może zostać urzędowo poświadczony przez notariusza, nie ma przy tym wymogu, aby oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składane było w formie aktu notarialnego. Jak słusznie wskazano w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 2 lipca 2015 r. sygn. akt. V CSK 641/14: „w przepisie art. 1018 § 3 kodeksu cywilnego forma aktu notarialnego dla złożenia oświadczenia m.in. o odrzuceniu spadku nie jest wymagana, chyba że taka jest wyraźna wola spadkobiercy. Doktryna wyraźnie aprobuje stanowisko, że spadkobierca składając na piśmie oświadczenie o odrzuceniu spadku podpisuje je, a jego podpis na tym dokumencie poświadcza notariusz, który powinien pouczyć spadkobiercę, że oświadczenie wywoła zamierzony skutek prawny, ponieważ oświadczenie takie z podpisem urzędowo poświadczonym uzyskuje wymaganą przez ustawę formę kwalifikowaną”.
Oprócz notariusza kompetencję do urzędowego poświadczenia podpisu przy oświadczeniu o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ma także konsul, który wykonuje czynności notarialne na podstawie art. 19 ust. 1 pkt 2 ustawy z 13.2.1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 215, poz. 1823 ze zm.). O opcji tej powinni w szczególności pamiętać tacy spadkobiercy, którzy na stałe przebywają poza granicami Polski i z obiektywnych przyczyn mogą mieć trudność z przyjazdem do kraju w celu złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w polskim sądzie lub skorzystać z formy urzędowego poświadczenia podpisu przez polskiego notariusza.
Przepisy precyzują także co powinno obejmować oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Treść oświadczenia określa art. 641 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym w oświadczeniu winno znaleźć się imię i nazwisko spadkodawcy, data i miejsce jego śmierci, miejsce jego ostatniego zamieszkania, tytuł powołania do spadku, treść złożonego oświadczenia, a nadto wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, wskazanie wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, a także danych dotyczących treści i miejsca przechowywania testamentów.
Powyższe wytyczne co do treści oświadczenia mają zastosowanie zarówno do oświadczenia składanego przed sądem, jak również przed notariuszem.
